„Edukacja Etyczna” Numer 17/2020
redaktor tomu: Marcin Urbaniak
Część I: Temat numeru: „Etyczne implikacje katastrofy klimatyczno-środowiskowej”
Myślenie relacyjne, inkluzyjne w dobie kryzysu klimatycznego
Piotr Skubała
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk Przyrodniczych
ORCID: 0000-0002-9209-0167
(DOI 10.24917/20838972.17.1)
Zmiany klimatu spowodowane nadmierną emisją gazów cieplarnianych stają się, obok nadmiernej eksploatacji środowiska, rolnictwa i urbanizacji jednym z głównych zagrożeń dla życia na Ziemi i naszej cywilizacji. Mimo, że o związku pomiędzy emisją dwutlenku węgla a wzrostem średniej temperatury na Ziemi wiemy od końca XX wieku, dopiero po blisko 100 latach podjęliśmy międzynarodowe działania, mające ograniczyć to zjawisko. Patrzymy na zamykające się okno i rodzi się pytanie, czy zdążymy zareagować i zażegnać kryzys klimatyczny. Wiemy jakie natychmiastowe działania są potrzebne, ale ich nie podejmujemy. Wydaje się, że warunkiem koniecznym dokonania dzieła naprawy świata jest całkowita zmiana sposobu naszego widzenia świata. Musi on być oparty na myśleniu relacyjnym, podkreślać wzajemne związki, współzależność człowieka i przyrody, bytów i istot ludzkich i nie-ludzkich.
Słowa kluczowe: kryzys klimatyczny, zmiana myślenia, współzależność, współdziałanie
Piotr Skubała – profesor nauk biologicznych, Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, ekolog, akarolog (zajmuje się ekologią i systematyką roztoczy Oribatida), etyk środowiskowy, edukator ekologiczny, działacz na rzecz ochrony przyrody; aktywista klimatyczny, lider Climate Reality (fundacja wiceprezydenta Al Gore’a), „ethic expert” w Komisji Europejskiej w Brukseli (program HORIZON 2020), członek komisji ds. GMO i GMM przy Ministrze Środowiska (2014–2019), stały współpracownik miesięcznika „AURA. Ochrona środowiska” i miesięcznika „Dzikie Życie”, współorganizator Festiwalu Kultury Ekologicznej „Zielono Mi”, organizator i współprowadzący spotkania Klubu Myśli Ekologicznej.
Relational and inclusive thinking in times of climate crisis
Climate change caused by excessive emissions of greenhouse gases is becoming, along with excessive exploitation of the environment, agriculture and urbanization, one of the main threats to life on Earth and our civilization. Although we have known about the relationship between carbon dioxide emissions and the rise of the average temperature on Earth since end of the 20th century, it was only after nearly 100 years that we took international action to reduce this phenomenon. We are looking at the closing window and the question arises whether we will be able to react and stave off the climate crisis. We know what immediate actions are needed, but we do not take them. It seems that a necessary condition for doing the work of repairing the world is a complete change in the way we view the natural world. It must be based on relational thinking, emphasize mutual relationships, the interdependence of man and nature, human beings and non-human beings.
Key words: climate crisis, change of thinking, interdependence, cooperation
Piotr Skubała – professor of biological sciences, Faculty of Natural Sciences, University of Silesia in Katowice, ecologist, acarologist (deals with ecology and systematics of Oribatida mites), environmental ethicist, environmental educator, conservation activist; climate activist, Climate Reality leader (foundation of Vice President Al Gore), “ethic expert” at the European Commission in Brussels (HORIZON 2020 program), member of the GMO and GMM commission at the Ministry of the Environment (2014–2019), a regular contributor to the monthlies “AURA. Protection of the environment” and “Dzikie Życie”, co-organizer of the “Zielono Mi” Ecological Culture Festival, organizer and co-host of meetings of the “Club of Ecological Thinking”.
Wpływ moralności na przeciwdziałanie zmianom klimatycznym
Thomas Pölzer
Uniwersytet w Grazu
ORCID: 0000-0002-4311-0897
(DOI 10.24917/20838972.17.2)
Załóżmy, że przyjmujesz teorię błędu, to znaczy wierzysz, że żaden sąd moralny nie jest prawdziwy. Co powinieneś zrobić z naszą powszechną praktyką dokonywania takich sądów? Określenie użyteczności naszej zwyczajnej praktyki moralnej jest utrudnione przez wielką ilość oraz różnorodność sądów moralnych. Szczegółowe studia przypadków mogą być zatem bardziej pomocne w wyjaśnianiu praktycznych implikacji teorii błędu niż ogólne refleksje o moralności. W tym tekście chciałbym wykorzystać taką strategię w odniesieniu do szczególnie istotnej kwestii, jaką jest zmiana klimatu. W pierwszej części chciałbym określić ogólne warunki, w których sąd moralny ma wpływ na tych, którzy go przyjmują. Następnie wykażę, że sąd, wedle którego osoby w krajach uprzemysłowionych są moralnie zobligowane do działania przeciwko zmianie klimatu nie spełnia tych warunków, nie jest on więc ani korzystny ani szkodliwy. Na koniec zarysować chciałbym kilka strategii, które zwiększyć mogą pozamoralne motywacje ludzi w celu działania przeciwko zmianom klimatycznym.
Słowa kluczowe: teoria błędu, motywacja moralna, abolicjonizm, konserwacjonizm, fikcjonalizm, etyka klimatyczna, psychologia moralności
Thomas Pölzler, wykładowca na Wydziale Filozofii Uniwersytetu w Grazu w Austrii. Jego główne obszary badań to metaetyka i psychologia moralna. W szczególności Pölzler interesuje się słusznością i metaetycznym oddziaływaniem empirycznych badań nad moralnością (takich jak badania nad ludowym realizmem moralnym, ewolucją moralności i związkiem sądów moralnych z emocjami). Inne zainteresowania badawcze obejmują filozofię Alberta Camusa, etykę środowiskową i kwestię potrzeb podstawowych.
The influence of morality on counteracting climate change
Suppose you are a moral error theorist, i.e., you believe that no moral judgment is true. What, then, ought you to do with regard to our common practice of making such judgments? Determining the usefulness of our ordinary moral practice is exacerbated by the great number and variety of moral judgments. In-depth case studies may thus be more helpful in clarifying error theory’s practical im- plications than reflections about morality in general. In this article, I pursue this strategy with regard to a particularly important matter, namely climate change. First, I establish general conditions for when a moral judgment has any effect on those who accept it. Second, I show that the judgment that individuals in industrialized countries are morally obliged to act against climate change does not fulfill these conditions, and is thus neither beneficial nor harmful. Finally, I sketch several strategies for increasing people’s non-moral motivation to act against climate.
Key words: error theory; moral motivation; abolitionism; conservationism; fictionalism; climate ethics; moral psychology
Thomas Pölzler, post-doc researcher and lecturer at the Philosophy Department of the University of Graz, Austria. His main areas of research are meta-ethics and moral psychology. In particular, Pölzler is interested in the validity and metaethical relevance of empirical studies on morality (such as studies on folk moral realism, the evolution of morality, and moral judgments’ relation to emotions). Further research interests include the philosophy of Albert Camus, environmental ethics, and basic needs.
Individual Obligations, Climate Change, and Shared Responsibility
Christina Shaheen Moosa
North Central College
ORCID: 0000-0002-8265-6331
(DOI 10.24917/20838972.17.3)
Effectively addressing climate change has proven to be intractable, even as the impacts of increased climate variability have become more prominent. In this paper, I consider the existence of individual moral obligations regarding climate change. Through an engagement with Walter-Sinnott-Armstrong and Avram Hiller’s debate concerning the moral significance of individual level GHG emissions, I diagnose a fit problem that exists in the application of our ordinary ways of thinking about individual moral obligations (what I call the causal liability model) to the ethical challenges of climate change. In light of this fit problem, I argue that the question of individual moral obligations concerning climate change should be preceded by an analysis of the nature of climate change as a moral problem. I argue that, given certain features, climate change is a matter of social justice and suggest that models of shared responsibility offer a path forward for articulating individual obligations in this context.
Keywords: climate change, moral obligation, shared responsibility, attitudes, indifference
Christina Shaheen Moosa is Assistant Professor of Philosophy at North Central College in Naperville, Illinois. She received her Ph.D. in philosophy from Pennsylvania State University. Her areas of specialization include ethics and feminist philosophy and her research focuses on questions of moral responsibility in a global context, especially concerning what responsibilities individuals have in the face of complex social and environmental problems, such as climate change.
Indywidualne zobowiązania, zmiany klimatyczne i współodpowiedzialność
Skuteczne przeciwdziałanie zmianom klimatycznym okazało się trudne, mimo że wpływ rosnącej zmienności klimatu stał się bardziej widoczny. W tym arty- kule rozważam istnienie indywidualnych zobowiązań moralnych dotyczących zmian klimatu. Poprzez dołączenie do dyskusji Waltera-Sinnotta-Armstronga i Avrama Hillera na temat moralnego znaczenia emisji gazów cieplarnianych na poziomie indywidualnym, diagnozuję zasadniczy problem, jaki istnieje w dostosowywaniu naszych zwyczajnych sposobów myślenia o indywidualnych zobowiązaniach moralnych (co nazywam modelem odpowiedzialności przyczynowej) do etycznych wyzwań związanych ze zmianą klimatu. W świetle owego problemu twierdzę, że kwestię indywidualnych zobowiązań moralnych dotyczących zmian klimatu należy poprzedzić analizą natury zmian klimatu jako problemu moralnego. Twierdzę, że biorąc pod uwagę pewne cechy, zmiany klimatyczne są zagadnieniem z zakresu sprawiedliwości społecznej i sugeruję, że model współodpowiedzialności oferuje możliwość rozwoju w artykulacji indywidualnych zobowiązań w tym kontekście.
Słowa kluczowe: zmiany klimatyczne, zobowiązania moralne, współodpowiedzialność, postawy, obojętność
Christina Shaheen Moosa pracuje jako adiunkt w North Central College, Naperville, Illinois. Obroniła doktorat na Pennsylvania State University. Obszary jej specjalizacji to etyka i filozofia feministyczna zaś jej aktualne badania skoncentrowane są na pytaniu o moralną odpowiedzialność w kontekście globalnym, szczególnie w obliczy indywidualnych zobowiązań jakie mają poszczególne osoby, skonfrontowane z złożonymi społecznymi i środowiskowymi problemami, takimi jak zmiany klimatyczne.
Etyczne konsekwencje kryzysu ekologicznego
Ignacy S. Fiut
Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Humanistyczny
ORCID: 0000-0003-3024-4818
(DOI 10.24917/20838972.17.4)
Praca zawiera prezentację koncepcji wartości proekologicznych, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji Holmesa Rolstona III.
Słowa kluczowe: filozofia ekologiczna, ekofilozofia, ekocentryzm, biocentryzm
Ignacy Stanisław Fiut – poeta, krytyk literatury, prasoznawca, profesor filozofii i wykładowca Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Ukończył studia z biologii oraz filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1984 uzyskał stopień doktora filozofii na UJ, habilitował się w 1996. W 2014 otrzymał tytuł naukowy profesora. Przewodniczył radzie naukowej serii wydawniczej „Idee i myśliciele”.
Ethical consequences of ecological crisis
The work presents the concept of pro-ecological values, with particular emphasis on the concept of Holmes Rolston III.
Keywords: ecophilosophy, environmental philosophy, ecocentrism, biocentrism
Ignacy Stanisław Fiut – poet, literary critic, press expert, professor of philosophy, and lecturer at the AGH University of Science and Technology in Cracow. He graduated in biology and philosophy at the Jagiellonian University. In 1984 he obtained a doctorate in philosophy at the Jagiellonian University, received habilitation in 1996. In 2014 he received the academic title of professor. He chaired the scientific council of the „Idee i myśliciele” publishing series.
O projekcie nowej etyki środowiskowo-klimatycznej.
Zarys podstawy aksjologicznej projektu
Marcin Urbaniak
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
ORCID: 0000-0003-0837-5889
(DOI 10.24917/20838972.17.5)
Jak wykazał Robert Toovey Walker, w 2064 roku nastąpi prawdopodobny koniec cywilizacji. Celem artykułu jest uzasadnienie stanowiska, że katastrofalne zmiany środowiskowo-klimatyczne wymagają modyfikacji rodzimego systemu edukacji w kierunku na nowo zinterpretowanej etyki środowiskowo-klimatycznej. Konieczność ta wynika z zapaści społeczno-ekologicznej, która cechuje współczesną epokę antropocenu, a która posiada głęboko moralny wymiar. W wymiarze tym zaobserwować można powszechny marazm i obojętność społeczną na wydarzającą się katastrofę, a także brak systemowych działań rządowych, ograniczających np. emisję dwutlenku węgla, dewastację wodnych ekosystemów czy deforestację obszarów zielonych. Niniejszy tekst jest próbą odpowiedzi na pytanie, jak zmodyfikować tradycyjną, silnie antropocentryczną refleksję etyczną, aby ochronić kolejne generacje przed konsekwencjami obecnego braku społecznej odpowiedzialności klimatycznej, a także braku międzypokoleniowej i międzygatunkowej sprawiedliwości.
Słowa kluczowe: etyka środowiskowa, katastrofa ekologiczna, odpowiedzialność klimatyczna, sprawiedliwość międzypokoleniowa
Marcin Urbaniak – kognitywista, bioetyk środowiskowy i aktywista społeczny. Zajmuje się dobrostanem i prawami zwierząt oraz etycznymi aspektami kata- strofy ekologiczno-klimatycznej. Organizator konferencji, warsztatów oraz wydarzeń popularnonaukowych, poświęconych zagadnieniom ochrony zwierząt, środowiska naturalnego i klimatu. Autor publikacji dotyczących aktualnych problemów ekoetyki; edukator ekologiczno-etyczny na falach audycji radiowej i na łamach czasopism. Prywatnie zajmuje się koordynacją działań oraz projektów na rzecz ratowania bioróżnorodności, współpracując m.in. z Klubem Gaja
On the project of new environmental and climate ethics. Outline of the axiological basis of the project
As Robert Toovey Walker notes, the multidimensional catastrophe is going to happen in 2064. The main aim of an article is to justify the standpoint that environmental and climate changes are so much calamitous its force some modifications of the native educational system, in the direction of reinterpretated environmental ethics anew. The necessity eventuates from – experienced by us – an ecological-social collapse which has got a deeper moral strand and which characterises modern age, called Anthropocene. In this strand, one is able to observe a ubiquitous lethargy and social indifference to happening catastrophe, as well as to the lack of systemwide, governmental activities, that could reduce for example emission of carbon dioxide, the devastation of water ecosystems or deforestation of green areas. Present article endeavors to answer the question how to adjust traditional, deeply anthropocentric ethical thought in order to save next generations against some consequences of an actual lack of climate responsibility as well as a lack of cross-generational and interspecies equity.
Keywords: environmental ethics, climate ethics, environmental disaster, climate responsibility, intergenerational equity
Marcin Urbaniak – researcher in cognitive science, an environmental bioethicist, and social activist. His interests range from animal welfare and rights to the ethical aspects of an ecological and climate disaster. The organizer of conferences, workshops, and popular science events devoted to the issues of animal protection, natural environment and climate. Author of publications on current problems of eco-ethics; environmental and ethical educator on the radio broadcast and in magazines. Privately, he coordinates activities and projects to save biodiversity in cooperation with Klub Gaja organization.
Kryzys klimatyczny i środowiskowy jest szansą na wystarczająco dobre życie
Ryszard Kulik
Pracownia na rzecz Wszystkich Istot
ORCID: 0000-0003-2138-6689
(DOI 10.24917/20838972.17.6)
Artykuł prezentuje psychologiczną perspektywę przyczyn oraz konsekwencji kryzysu klimatycznego i środowiskowego. Autor przedstawia obraz współczesnego świata, ukazując osiągnięcia ludzkiej cywilizacji i związane z nimi koszty środowiskowe i psychospołeczne. Następnie analizuje głębokie przyczyny obecnego kryzysu, wśród których szczególną rolę odgrywa tendencja do unikania cierpienia powodująca oddzielanie się od bieżącego doświadczenia. Syndrom oddzielenia staje się podstawowym rysem współczesnej cywilizacji, której funkcją jest rugowanie doświadczania cierpienia. Autor pokazuje, w jaki sposób unikanie cierpienia przyczynia się do oddzielania się od przyrody, co skutkuje eksternalizacją kosztów rozwoju i ostatecznie prowadzi do kryzysu klimatycznego i środowiskowego. Jednocześnie kryzys oprócz destrukcyjnego potencjału stwarza również okazję do głębokiej refleksji nad kondycją człowieka i podjęcia kroków w celu zmiany niekorzystnej sytuacji. Autor, w oparciu o przeprowadzoną diagnozę, kreśli wizję nowej rzeczywistości, w której człowiek będzie potrafił radzić sobie z cierpieniem bez nadmiernego unikania niesprzyjających okoliczności. Zgoda na cierpienie jako naturalny składnik życia, umiejętność mieszczenia go w sobie oraz przyjmowanie rzeczywistości taką, jaka ona jest, stanowią klucz do rozwiązania obecnego kryzysu klimatycznego i środowiskowego.
Słowa kluczowe: kryzys klimatyczny i środowiskowy, oddzielenie od przyrody, cierpienie, cywilizacja, samoograniczanie się
Ryszard Kulik – psycholog i trener grupowy. Autor książki “Jak kształtować postawy proekologiczne” oraz kilku innych odnoszących się do problematyki relacji człowiek – środowisko. Zaangażowany w prowadzenie edukacji ekologicznej i psychologicznej od wielu lat. Główne obszary jego zainteresowań to edukacja ekologiczna, postawy prośrodowiskowe i jakość życia.
The climate and environmental crisis is an opportunity for a good enough life
The article presents a psychological perspective of the causes and consequences of the climate and environmental crisis. The author presents a picture of the modern world showing the achievements of human civilization and the associated environmental, psychological and sociological costs. Then, the deep causes of the current crisis are analyzed, among which the tendency to avoid suffering plays a special role. Finally, it leads to separation from current experience. The separation syndrome becomes the basic feature of modern civilization, whose function is to eliminate the experience of suffering. The author shows how avoiding suffering leads to separation from nature, which results in externalization of costs and ultimately leads to the climate and environmental crisis. In addition to the destructive potential, the crisis also provides an opportunity for deep reflection on the human condition and taking steps to change the unfavorable situation. The author, basing on the diagnosis, creates a vision of a new reality in which man will be able to cope with suffering without avoiding unfavorable circumstances. Consent to suffering as a natural component of life, the ability to contain it and to accept reality as it is, is crucial for resolving the current climate and environmental crisis.
Keywords: climate and environmental crisis, separation from nature, suffering, civilization, self-limitation
Ryszard Kulik is a psychologist and works as a group coach. He is an author of the book “How to form ecological attitudes” and few others related to the relationship between man and the environment. He has been involved in environmental and psychological education for many years. The main fields of his interest are environmental education, attitudes toward the environment, and quality of life.
Co dekonstrukcja może zaproponować etyce środowiskowej?
Mateusz Schuler
Uniwersytet Śląski
ORCID: 0000-0001-8628-0899
(DOI 10.24917/20838972.17.7)
W artykule zaprezentowane zostało dekonstrukcyjne spojrzenie na etykę środowiskową, które realizuje model wielokryterialnego podejścia do spraw związanych z normatywnością w etyce środowiskowej. W pierwszej części przedstawione zostają najważniejsze koncepcje etyki środowiskowej, reprezentowane przez takich filozofów jak: Peter Singer, Hans Jonas, Holmest Rolston czy Aldo Leopold. Następnie staram się pokazać, iż z pism Jacquesa Derridy jesteśmy w stanie wydobyć interesującą wizję etyki środowiskowej, która swoim syste- mem obejmuje postulaty „tradycyjnych”, jednokryterialnych etyk środowiskowych i dodatkowo zawiera w sobie element pozwalający jej reagować na przyszłe, nieprzewidziane zjawiska.
Słowa kluczowe: Etyka środowiskowa, dekonstrukcja, afirmacja, autobiografia
Mateusz Schuler lic. Uniwersytet Śląski, Indywidualne Studia Międzyobszarowe. W swoich pracach tropi obecności wielkich narracji, które swój początek mają w małych, codziennych (nie)przyjemnościach. W ostatnim czasie zajmuje się etycznym i politycznym wymiarem dekonstrukcji Jacquesa Derridy.
What does deconstruction offer to environmental ethics?
This article presents a deconstructionist perspective on environmental ethics. This model realizes a multi-criterial approach to normativity in environmental ethics. The first part of this study is devoted to the most important concepts of environmental philosophy, as represented by Peter Singer, Hans Jonas, Holmes Rolston, and Aldo Leopold. In the second part, I show that the philosophy of Jacques Derrida contains an interesting vision of environmental ethics.
Keywords: environmental ethics, deconstruction, affirmation, autobiography
Mateusz Schuler was awarded a bachelor’s degree at University of Silesia, Interdisciplinary Individual Studies. In his research, he tracks how the great narratives begin with small, everyday (un)pleasures. Recently, Schuler researches the ethical and political dimensions of Jacques Derrida’s deconstruction.
„Nie ma ekologii bez antropologii”.
O zobojętnieniu ekologiczno-społecznym, w oparciu o koncepcję „ekologii integralnej” papieża Franciszka
Anna Kamińska
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
ORCID: 0000-0003-3717-6985
(DOI 10.24917/20838972.17.8)
Artykuł porusza problem globalnego zobojętnienia etycznego i społecznego na przykładzie refleksji papieża Franciszka o konieczności przeciwstawiania się globalizacji zobojętnienia oraz potrzebie połączenia ekologii jako refleksji o przyrodzie z antropologią jako refleksją o człowieku.
Autorka analizuje encyklikę papieża Franciszka Laudato si’, zestawiając zawarte w niej refleksje z myślami autora zawartymi w innych jego encyklikach, adhortacjach apostolskich, homiliach, dokumentach z wystąpień oraz książkach, ukazując tym samym szerszą panoramę refleksji na temat związku między zmianami klimatycznymi na naszej planecie a obecną sytuacją ekonomiczną i społeczną. Zauważa, że proponowana przez papieża Franciszka „ekologia integralna”, obejmująca jednocześnie przyrodę i człowieka, jest wyrazem wrażliwości ekologiczno-społecznej, przykładem troski o kruchość, zarówno człowieka, jak i przyrody. W konsekwencji autorka konstatuje, że prawdziwa wrażliwość ekologiczna jest także wrażliwością społeczną, ponieważ w dyskusję o środo- wisku włącza kwestię sprawiedliwości społecznej, by móc usłyszeć wołanie wszystkich krzywdzonych i cierpiących istot.
Słowa kluczowe: etyka, ekologia, antropologia filozoficzna, wrażliwość, zobojętnienie
Anna Kamińśka doktor filozofii, adiunkt na Uniwersytecie Pedagogicznym im KEN w Krakowie. Zakres zainteresowań naukowych: antropologia filozoficzna, etyka, filozofia dialogu, filozofia współczesna, filozofia kultury.
„There is no ecology without anthropology”.
Essay on eco-social indifference based on the conception of “integral ecology” of Pope Francis
The article presents the problem of global ethical and social indifference in relation to Pope Francis’ reflection on the need to oppose the globalization of indifference and the need to combine ecology as a reflection on nature with anthropology as a reflection on man.
The author analyzes Pope Francis’ Laudato si encyclical, juxtaposing its reflections with the thoughts contained in His other encyclicals, apostolic exhortations, homilies, speech documents, and books, thus showing a broader panorama of thoughts on the relationship between climate change on our planet and the present economic and social situation. The argument is, that “integral ecology” proposed by Pope Francis, which includes both nature and man, is an expression of ecological and social sensitivity, an example of concern for the fragility of both man and nature. Consequently, the author concludes that true ecological sensitivity is also a social sensitivity, as it includes the issue of social justice in the discussion of the environment, allowing for the opportunity to hear the cry of all harmed and suffering beings.
Keywords: ethics, ecology, philosophical anthropology, sensitivity, indifference
Anna Kamińśka is a Doctor of Philosophy, assistant professor at the Pedagogical University in Cracow. Scope of scientific interests: philosophical anthropology, ethics, philosophy of dialogue, contemporary philosophy, philosophy of culture.
Zwierzęta mają twarz, a zabawa w zabijanie jest niemoralna.
Dwa przykłady współczesnej refleksji etycznej
Barbara Niedźwiedzka
ORCID: 0000-0002-1530-1039
(DOI 10.24917/20838972.17.9)
Artykuł zawiera omówienie dwóch książek, które wnoszą interesujący wkład w rozwój etycznego namysłu nad stosunkiem ludzi do zwierząt. Są to: Face to face with animals. Levinas and Animal question pod redakcją Petera Attertona i Tamary Wright, której autorzy, kontynuatorzy francuskiego filozofa Emmanuela Levinasa, podejmują temat etycznego statusu zwierząt w świetle teorii „Drugiego” i teorii „twarzy” oraz książka: Etyczne potępienie myślistwa pod redakcją Doroty Probuckiej – zbiór esejów demaskujących mity, kłamstwa i patologie towarzyszące zabijaniu zwierząt dla sportu czy rozrywki. Autorzy za- wartych w obu zbiorach esejów zwracają uwagę na powody i mechanizmy wykluczania zwierząt ze sfery refleksji filozoficznej i ludzkiej moralności oraz dają mocne argumenty za przywróceniem im właściwego etycznego statusu.
Słowa kluczowe: zwierzęta, Emmanuel Levinas, koncepcja „twarzy”, koncepcja „Drugiego”, etyczność, moralność, myślistwo, łowiectwo
Barbara Niedźwiedzka – dr hab., informatolog, aktywistka w obszarze dobrostanu i praw zwierząt, emerytowany pracownik naukowy Instytutu Zdrowia Publicznego CMUJ.
“Animals have “face”, and killing for fun is immoral. Two examples of contemporary ethical thought
The article discusses two books that make an interesting contribution to the development of ethical reflection on the relationship between humans and animals. These are: Face to face with animals. Levinas and Animal question edited by Peter Atterton and Tamara Wright, whose authors, followers of the French philosopher Emmanuel Levinas, address the ethical status of animals in the light of the “Other” and “Face” concepts, and the book: Ethical Condemnation of Hunting edited by Dorota Probucka – a collection of essays exposing myths, lies, and pathologies accompanying the killing of animals for sport or entertainment. The authors of both collections of essays draw attention to the reasons and mechanisms for excluding animals from the sphere of philosophical reflection and human morality and give strong arguments for restoring their proper ethical status.
Keywords: animals, Emmanuel Levinas, “Face” concept, “Other” concept, ethicality, morality, hunting
Barbara Niedźwiedzka – Dr hab., information science specialist, activist in the area of welfare and rights of animals, a retired researcher in the Institute of Public Health Jagiellonian University Medical College.
„Niebieskie Karty” a przemoc wobec zwierząt
Katarzyna Sikora
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
ORCID: 0000-0003-2008-6908
(DOI 10.24917/20838972.17.10)
Zwierzęta to istoty żyjące obok ludzi. Ich ochrona stanowi nasz obowiązek ze względów moralnych, etycznych, ekologicznych, prawnych czy społecznych. Niestety, zwierzęta często padają ofiarą przemocy ze strony człowieka. Celem niniejszego artykułu było przedstawienie postulatu rozszerzenia procedury „Niebieskie Karty” o zwierzęta towarzyszące i udowodnienie hipotezy, że uprawnione jest stosowanie analogii pomiędzy przemocą wobec zwierząt, a osobami najbliższymi. W toku pracy zostały wskazane znaczące podobieństwa i cechy przemocy odnoszącej się do zwierząt domowych i członków rodzin. Wśród nich są między innymi: fakt, że przemoc stosowana jest głównie wobec podmiotów słabszych fizycznie i psychicznie, ofiary nie potrafią samodzielnie przeciwstawić się atakom, a sprawcy najczęściej pochodzą z najbliższego otoczenia ofiary. Ukazano także przykłady konkretnych zachowań uwidaczniających przemoc zarówno wobec członka rodziny jak i zwierzęcia domowego. Wskazano również regulacje prawne dotyczące praw zwierząt w polskim systemie prawnym. W artykule scharakteryzowano procedurę „Niebieskie Karty” jako narzędzie skutecznie pomagające w walce z przemocą rodzinną, a także wspierające i pomagające ofiarom. Przedstawiono działania mogące przynieść realną pomoc w kwestii wyrządzania krzywdy zwierzętom domowym.
Słowa kluczowe: „Niebieskie Karty,” przemoc wobec zwierząt, ochrona zwierząt, prawa zwierząt, prawa zwierząt a prawo
Katarzyna Sikora – absolwentka studiów licencjackich na kierunku etyka – mediacje i negocjacje, aktualnie studentka studiów magisterskich na tym samym kierunku oraz studentka V roku prawa na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
„Blue Cards” and violence against animals
Animals are creatures living next to humans. Their protection is our duty for moral, ethical, environmental, legal, and social reasons. Unfortunately, animals are often victims of human violence. The purpose of this article was to present the postulate of extending the “Blue Cards” procedure to include companion animals and to prove the hypothesis that it is legitimate to apply the analogy between violence against animals and the closest relatives. In the course of the article, we indicate similarities and features of violence relating to domestic animals and violence toward family members. These include, among others: the fact that violence is used mainly against physically and mentally weaker subjects, the victims are unable to oppose the attacks on their own, and the perpetrators most often come from the victim’s immediate vicinity. There are also examples of specific behaviors that demonstrate violence against both a family member and a pet. Regulations concerning laws of animals were also indicated in the Polish legal system. The article describes the “Blue Cards” procedure as the tool effectively helping with the fight against family violence, as well as supporting and helping victims. Actions that can bring real help in the matter of harming domestic animals were presented.
Keywords: “Blue Cards”, violence against animals, animal protection, animal rights in law
Katarzyna Sikora – Graduate of BA studies in the field of Ethics – Mediation and Negotiations, currently a graduate student in the same field and a fifth-year student of Law at the Pedagogical University of National Education Commission in Krakow.
Szósta katastrofa – wyniszczenie w dobie człowieka
Marcin Łubiński
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
ORCID: 0000-0003-2427-9694
(DOI 10.24917/20838972.17.11)
Jak wskazują w swoich analizach naukowcy, od czasu rewolucji przemysłowej wymarło około 60% kręgowców na Ziemi. Nieunikniona katastrofa klimatyczna w ciągu najbliższych dziesięcioleci przyniesie jeszcze bardziej zauważalne zniszczenie. Obecność gatunku ludzkiego na świecie i jego niepohamowana ekspansja sprawiają, że skutki działalności Homo sapiens odczuwają niemal wszystkie ekosystemy. Bezśnieżne zimy, podnoszące się poziomy wód czy rekordowo wysokie temperatury, to symptomy katastrofy, których nie jesteśmy w stanie ignorować. Niniejszy artykuł pokrótce omawia najbardziej znaczące zagrożenia dla usług ekosystemowych, skutki nieostrożnej działalności człowieka, oraz ich aktualne, ale także i przyszłe konsekwencje z podziałem na poszczególne „sektory” działalności człowieka. Będzie również przedstawiona aktualna sytuacja geopolityczna dotycząca zmian klimatu i ich wpływu na świat. Artykuł oparty został głównie na raporcie IPBES z 2019 roku oraz raportach WWF i innych podmiotów zajmujących się zmianami klimatycznymi.
Słowa kluczowe: Szóste wymieranie, szósta katastrofa, katastrofa klimatyczna, raport IPBES, zmiany klimatyczne
Marcin Łubiński – Doktorant filozofii na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie, absolwent pedagogiki oraz etyki: mediacje i negocjacje.
Sixth catastrophe – destruction in the age of man
As the scientists indicate in their analyzes, about 60% of vertebrates on Earth have extinct since the industrial revolution. The inevitable climate catastrophe in the coming decades will bring even more noticeable damage. Due to the presence of the human species in the world and its unrestrained expansion, the effects of Homo sapiens activity affect almost all ecosystems. Snowless winters, rising sea levels, or extremely high temperatures are symptoms of a disaster that we are unable to ignore. This article briefly discusses the most significant threats to ecosystem services, the effects of careless human activity, and their current as well as future consequences, broken down into individual “sectors” of human activity. The current geopolitical situation regarding climate change and its impact on the world will also be presented. This article is mainly based on the 2019 IPBES report and reports from WWF and other entities dealing with climate change.
Keywords: The sixth extinction, the sixth disaster, the climate disaster, the IPBES report, climate change
Marcin Łubiński – PhD student of Philosophy at the Pedagogical University of Kraków, graduate of Pedagogy and Ethics: mediations and negotiations.
Etyczno-prawne aspekty (nie)odpowiedzialności klimatycznej
Aleksandra Dziubińska
ORCID: 0000-0002-1685-5375
(DOI 10.24917/20838972.17.12)
W ostatnich latach zmiany klimatu przybrały na sile. Wynikłe z nich katastrofy klimatyczne nie są już odległą przyszłością, a trudną rzeczywistością. Temat ten był zbyt długo bagatelizowany. Artykuł ma na celu unaocznienie naszej nieudolności i błędów, których dopuściliśmy się jako lokatorzy tej planety, a także znalezienie i przeanalizowanie rozwiązań, które byłyby najskuteczniejsze, a zarazem najkorzystniejsze dla najbardziej poszkodowanych. Zamiany klimatu zostały spowodowane przez człowieka m.in. poprzez spalanie paliw kopalnych, intensywne rolnictwo czy karczowanie i wypalanie lasów. Głównie człowieka, który zamieszkuje wysokorozwiniętą część świata. Konsekwencje zmian klima- tu, takie jak wzrost średnich temperatur, podwyższenie poziomu mórz i oceanów, ekstrema pogodowe dotykają przede wszystkim regiony słabo rozwinięte, które do zmian – ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną i gospodarczą – de facto przyczyniły się w najmniejszym stopniu. Porozumienie paryskie uznało, że straty i szkody wynikające z występowania ekstremów pogodowych, rzeczywiście są powodowane zmianami klimatu. Niestety wyraźnie zaznaczono również, że państwa dotknięte takimi szkodami nie mają prawa domagać się z tego względu odszkodowań. Naprzeciw problemowi wychodzą firmy ubezpieczeniowe dające możliwość ubezpieczenia od ryzyka klimatycznego, a także pozwy klimatyczne.
Słowa kluczowe: zmiany klimatu, katastrofa klimatyczna, emisja gazów cieplarnianych, pozew klimatyczny, zrównoważony rozwój, państwo słabo rozwinięte, państwo wysokorozwinięte
Aleksandra Dziubińska – studentka pierwszego roku studiów magisterskich na kierunku etyka – mediacje i negocjacje oraz piątego roku prawa na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Ethical and legal aspects of climate (ir)responsibility
Climate change has intensified in recent years. The resulting climatic disasters are no longer a distant future, but a difficult reality. This subject has been underestimated for too long. The aim of this article is to highlight our ineptitude and the mistakes we have made as tenants of this planet and to find and analyze solutions that would be most effective and at the same time most beneficial to the most disadvantaged. Climate change was caused by man, among others through the burning of fossil fuels, intensive farming, or clearing and burning forests. Mainly a man who lives in a high developer part of the world. The consequences of climate change, such as the rise in average temperatures, rising sea and ocean levels, and weather extremes affect mainly underdeveloped regions, which due to their difficult economic situation, have in fact contributed least to change. The Paris Agreement recognized that losses and damage resulting from weather extremes are indeed caused by climate change. Unfortunately, it was also made clear that countries affected by such damage have no right to claim damages for this reason. The problem is being tackled by insurance companies that offer climate risk insurance, as well as climate lawsuits.
Keywords: climate change, climate catastrophe, greenhouse gas emissions, climate lawsuit, sustainable development, underdeveloped country, highly developed country
Aleksandra Dziubińska – first-year student of the Master’s degree in ethics – mediation and negotiation and fifth year of law at the Pedagogical University of Krakow, named after the Commission of National Education.
Część II: Inne artykuły naukowe
Jakość życia seniorów w pedagogicznej odsłonie
Aldona Rumińska-Szalska
Badaczka niezależna
ORCID: 0000-0002-6078-8667
(DOI 10.24917/20838972.17.13)
W świetle współczesnych przemian społeczno-demograficznych oraz idei humanistycznych problematyka starzenia się i starości nabiera istotnego znaczenia. Każdy człowiek, w tym szczególnie osoba starsza, ze względu na konsekwencje procesu starzenia, powinien być traktowany w sposób podmiotowy. Pochylenie się nad poczuciem jakości życia osoby starszej, staje się priorytetowym zadaniem i wyzwaniem dla środowisk społecznych, w których egzystuje senior. Problem ten wydaje się być ciekawy, zwłaszcza z punktu widzenia pedagogiki w kontekście doskonalenia, rozwoju, autokreacji i realizacji. Badania nad jakością życia seniorów cieszą się powszechnym zainteresowaniem autorów polskich i zagranicznych. Wynikają one z gruntu reprezentowanej nauki przez badaczy oraz ich zainteresowań poznawczych. Analizy te powinny być aktualizowane i upowszechniane celem podwyższania sensu i jakości życia człowieka. Artykuł jest przeglądem wybranych koncepcji pedagogicznych na temat poczucia jakości życia osób starszych oraz prowadzonych badań w omawianym temacie.
Słowa kluczowe: starość, jakość życia, styl życia, sens życia, humanizm, gearagogigka
Aldona Rumińska-Szalska – pedagog specjalny, nauczyciel dyplomowany w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 105 w Krakowie. Autorka publikacji i programów edukacyjno-wychowawczych z zakresu gerontologii, pedagogiki specjalnej, aksjologii, ekologii, filmoterapii, scenariuszy zajęć lekcyjnych i godzin wychowawczych realizowanych w klasie integracyjnej. Autorka i realizator wieloedycyjnego projektu senioralnego: „Aby senior brzmiało dum- nie!” nagrodzonego na etapie wojewódzkim (tytuł: Małopolskiej Szkoły z Pasją – 2015), ogólnopolskim (Ambasador Miejsc, Projekt z Klasą – 2013, Wydarzenie Społeczne – Nestlě Polska Winiary – 2017). Zdobywczyni tytułu: Kreatywny Nauczyciel – 2015 na szczeblu małopolskim.
The quality of senior’s life from a pedagogical perspective
In the light of contemporary socio-demographic changes and humanistic ideas, the issues of aging and old age gain noteworthy significance. Everyone, especially the elderly, should be treated subjectively due to the consequences of the aging process. Taking into account the sense of the quality of life of an elderly person becomes a priority task and challenge for social environments in which the senior lives. This problem seems to be interesting, especially from the pedagogical point of view in the context of improvement, development, self-creation, and accomplishment. Research on the quality of life of seniors is widely popular among Polish and foreign authors. It results from the thoroughly represented science by researchers and their cognitive interests. The results of those studies should be updated and disseminated to increase the meaning and quality of human life. The article is a review of selected pedagogical concepts regarding the sense of the quality of life among elderly people and conducted research on the topic.
Keywords: old age, quality of life, sense of life, lifestyle, humanism, geragogy
Aldona Rumińska-Szalska – qualified special educational needs teacher at Primary School with inclusive classes number 105 in Krakow. An author of publications and educational programs in the field of gerontology, special needs education, axiology, ecology, film therapy, lesson, and homeroom scenarios in the integration class. The author and the producer of the multi-edition senior project: “Make ‘The Senior’ sound proud!” awarded at the provincial (title: School with Passion of Lesser Poland – 2015) and nationwide stage (Ambassador of Places, Project with Class – 2013, Social Event – Nestlě Polska Winiary – 2017). Winner of the title: Creative Teacher – 2015 at the level of Lesser Poland.
Część III: Varia
„Na nieszczęście ludzi i dla ich nauki”
Antonina Sebesta
(DOI 10.24917/20838972.17.14)
Część IV: Recenzje
Hanh Nguyen, Tongue-Tied: Breaking the Language Barrier to Animal Liberation, Lantern Books, New York 2019.
O języku i relacjach międzygatunkowych przez pryzmat multikulturalizmu
Dariusz Gzyra
Uniwersytet Warszawski
ORCID: 0000-0003-4659-3262
(DOI 10.24917/20838972.17.15)